Lúc còn ở quê, chúng ta thường sống xung quanh bà con họ hàng và cả những người hàng xóm, tạo thành một cộng đồng với những người trong cùng gia tộc. Ngày nay, khi đi học và lên thành phố lớn, hầu hết bạn bè đều không phải hàng xóm và ít khi ở gần bà con họ hàng. Mỗi người trong chúng ta từ khi đi học đến khi ra trường, lúc nào cũng có vài người bạn: bạn thân, bạn học, bạn đồng nghiệp… Họ không phải cùng huyết thống với chúng ta.
Hồi tôi còn đi học, tôi cũng hay đưa bạn về nhà và thường đến nhà bạn tôi. Có những khi ở nhà bạn từ sáng tới chiều, có khi đi học cùng nhau và ngủ lại nhà bạn mà ba mẹ bạn không nói gì. Chúng tôi sống trong môi trường đó mà mọi người không để ý; vấn đề ngủ nhà bạn, ăn cơm nhà bạn có khi là bình thường.
Từ khi rời quê vào thành phố lớn học tập và làm việc, lúc còn là sinh viên, chúng tôi thường ở chung với bạn bè, cùng thuê nhà trọ. Lâu lâu, chúng tôi cũng tổ chức tiệc sinh nhật hay cuối tuần tụ tập. Có khi ba mẹ gửi đồ ăn lên, chúng tôi cùng ăn chung, chơi chung. Lúc này, hầu như mọi người chỉ quan tâm đến việc chơi với nhau, vì ai cũng đi học thì đâu có tiền, ai cũng nghèo như nhau. Sau khi đi làm, chúng ta lớn lên thêm, rồi có gia đình, có con cái. Chúng ta sống phần lớn thời gian đi làm ở văn phòng và chỉ buổi tối với cuối tuần ở chung với gia đình nhỏ; có nhiều người ra ở riêng có người vẫn còn sống chung với bố mẹ.
Lúc còn đi học, chổ tôi ở gần trường đó là phòng trọ, nơi mọi người có thể đến và đi như những cuộc chơi chớp nhoáng, không phải là nơi để giữ mái ấm gia đình. Khi những kỳ thi đến, chúng tôi thường tụ tập ở nhà trọ của vài đứa bạn để cùng học, cùng ăn, cùng ngủ.
Hồi tôi còn nhỏ chưa có quán xá, nhà hàng như bây giờ, hầu như mọi người thường tổ chức tiệc vui cũng như buồn. Đám cưới, đám giỗ thường do gia chủ tổ chức ngay tại nhà và mời khách đến dự tiệc. Khách mời đến nhà thường được tổ chức ngoài sân rộng, kê tầm 7 đến 10 bàn tiệc. Cái bếp là nơi mọi người vào để cùng nấu ăn. Nhiều cô bác tới sớm không phụ thì ngồi ở phòng khách, uống trà nói chuyện với gia chủ. Ăn xong, người thì về sớm, người ở lại chơi với gia chủ. Người có con thì để con vào phòng ngủ, ngủ cho đến khi ba mẹ về, thì chúng thức dậy để cùng về. Có khi các chú nhậu nhẹt mệt thì vào giường ngủ tới chiều mới về. Lúc đó, tôi cũng sống cuộc sống như vậy. Với anh chị ruột, ba mẹ thì con cái đến nhà vào phòng ngủ là bình thường. Anh chị em có gia đình thì mấy đứa cháu vào phòng ngủ của Cô, Cậu, Chú, Bác là bình thường vì tất cả là gia đình.
Từ khi tôi lập gia đình ở xa ba mẹ nơi phố lớn, các cuộc gặp gỡ bạn bè thường diễn ra ở công ty, quán café, tụ tập để nói chuyện cười đùa vui vẻ. Chuyện mời bạn bè về nhà ít hơn, không thường xuyên, thường thì bạn bè thân quen muốn mời đến nhà.
Với tôi, nhà là gia đình. Nếu có điều kiện kinh tế mua một ngôi nhà lớn, đầy đủ phòng khách rộng, khách đến chơi chỉ ở phòng khách, mọi người không ảnh hưởng đến những thành viên khác trong gia đình thì tốt. Còn bây giờ, ở thành phố lớn, mọi người chỉ có ngôi nhà nhỏ đủ cho các thành viên trong gia đình. Khi khách đến, họ không có đủ không gian thoải mái, cả khách và những người trong gia đình.
Việc tiếp khách trong nhà thì được – nhà ở đây là nhà lớn có sân, có khoảng trống rộng, và xác định khách chỉ ở ngoài, không ảnh hưởng đến các thành viên của gia chủ. Nhưng việc tiếp khách trong nhà (gia đình nhỏ) thì không nên – với tôi thì không được tiếp khách luôn, vì nó ảnh hưởng rất lớn đến các thành viên khác trong gia đình. Khi ở văn phòng, công sở, ngoài đường, ai cũng mặc đồ lịch sự, còn khi về nhà, sự thoải mái là chúng ta mặc đồ ở nhà vì không có ai nhìn cả. Nhưng khi có người lạ đến, chúng ta cảm thấy không thoải mái. Nên để giải quyết vấn đề này, khách thì chỉ ra quán, không nên vào nhà.
Chúng ta là bạn bè ở ngoài gia đình; hầu như mỗi người mang nhiều bộ mặt: khi thì cáu giận, khi thì thiên thần, khi thì tôi tớ, khi thì chủ hào phóng… Chúng ta chỉ là bạn bè, không phải máu mủ, nên việc ở ngoài đường chúng ta có thể biết nhau bên ngoài, có thể tìm hiểu biết về nhau như tính tình, sở thích công việc đến 90% , và 10% bí mật dành lại riêng cho mình và gia đình của chúng ta, hãy giấu đi đừng để ai biết “ruột gan” của chúng ta. Có thể bạn bè biết mình bên ngoài, biết chút gì đó bên trong. Nhưng khi họ về nhà ở với chúng ta, họ sẽ biết hết ruột gan, điều này không nên. Bạn có biết ngày nào đó khi không còn chơi với nhau nữa, việc bạn bè biết hết nhà cửa bên trong cũng không hay cho lắm. Có ai dám chắc bạn bè mãi mãi không? Tôi thì không chắc điều đó nên biết nhau ở mức độ nào đó thôi, không cần biết hết.
Ngày trước, tôi có một anh khách hàng thường mua hàng của tôi. Chúng tôi thường uống café, nói chuyện hợp ý mỗi lần gặp. Chúng tôi vạch ra những kế hoạch, dự án muốn làm chung. Anh cũng là người nói chuyện đàng hoàng, lịch sự. Mỗi khi đi chung, anh cũng thường trả tiền cho tôi vì anh lớn hơn tôi vài tuổi, nên tôi gọi là anh. Khi anh đặt hàng tôi mang hàng từ xưởng đến tận nhà anh. Một hôm tôi đến giao hàng, tôi vào nhà gặp cả anh và chị vợ đang ở trên lầu đi xuống, họ ngồi nói chuyện và kiểm hàng hóa cùng tôi. Lúc kiểm hàng xong họ trả tiền. Tôi nghe có tiếng đứa con trai từ cầu thang đi xuống, miệng nói nói về đứa em gái của nó không nghe lời, vào phòng nó lấy đồ. Lúc đó thì ba mẹ và người anh ruột của cô con gái, họ cùng nhau hùa và chạy lên lầu la lối om xòm cả xóm đều nghe tiếng họ la, đứa con gái bị 3 người ép đánh khóc la làng. Tôi thấy cảnh tượng đó, nó làm tôi thay đổi cách nghĩ về một con người. Tôi không muốn nói thêm nhưng từ đó về sau tôi thay đổi cách nghĩ về người khách hàng đó, một người anh hay cùng tôi uống cafe. Giờ họ mất hết giá trị trong mắt tôi.
Câu chuyện tiếp theo tôi muốn kể cho bạn nghe. Tôi quen một nhóm những người cùng làm công trình, chúng tôi là những ông chủ thầu phụ cho công trình. Chúng tôi làm công trình, cuối tuần cũng hay đi với nhau ăn nhậu – lúc đó tôi còn ăn nhậu. Anh tổng thầu thấy chúng tôi vui vẻ khi đi cùng, anh mới tạo một nhóm chat Zalo, trong đó những anh thầu phụ có cơ hội làm bạn với nhau, có cơ hội nói chuyện, làm ăn. Một hôm, anh bạn mời tôi đến nhà khảo sát camera. Tôi đến nhà khảo sát báo giá, sau đó những ngày tiếp theo, tôi ở đó để chạy dự án lắp đặt camera cho anh. Tôi được anh nhắn nhủ: làm xong ở lại làm vài chai bia. Tôi lúc đó cũng muốn ở lại để vừa bàn công việc, vừa được chủ nhà mời ăn, thì cũng bình thường vì trước đó chúng tôi đã biết nhau, có đi ăn chung vài lần, nói chuyện cũng cởi mở.
Khi tôi đang lắp đặt camera, thì anh mới sai vợ đi nướng cá, làm đồ mồi. Cô vợ có nhiều việc, còn anh thì ngồi chiếm chệ trên ghế, vừa alo gọi bạn bè tới nhậu chung. Còn vợ thì đầu tóc bù xù cố gắng làm đồ mồi cho chồng mời khách. Anh thì có một đứa con gái ăn mặc lôi thôi, nhếch nhác, mặc quần mà không có mặc áo. Trong khi đó, cha mình thì rủ bạn bè đến nhà chơi, mẹ mình thì phải làm đồ ăn cho chồng theo kiểu chồng chúa vợ tôi. Nhà cửa thì nhếch nhác… Qua cảnh đó, tôi thấy việc ngồi ăn sao tôi nuốt nổi. Lúc đó, tôi hiểu và nhắn với anh là tôi có việc đột xuất, xin về trước. Anh với bạn ở lại chơi vui vẻ, còn tôi về là về. Từ đó, sau khi xong công trình nhà anh, tôi dọn đi và không bao giờ muốn làm bạn với anh thêm lần nào nữa. Khi anh gọi mời tôi đi café hay bất cứ vấn đề gì, tôi đều từ chối.
Thêm một câu chuyện cũng là bài học tôi muốn chia sẻ. Đây là một câu chuyện có thật. Những người này trước kia là bạn làm ăn chung, họ vui tính và thường hay chọc ghẹo nhau trong công việc. Sau một thời gian chơi thân, một anh rủ anh kia về nhà nhậu. Bình thường thì mọi chuyện không sao, nhưng một hôm, sau khi nhậu xong, có một anh bạn vào toilet và sau đó ngồi kể với cả nhóm: “Tao thấy vợ mày nằm ngủ trong phòng, thấy nóng quá nên vào bật quạt cho cô ấy mát.”
Câu chuyện này đã gây ra bàn tán và xích mích, khiến họ dùng nắm đấm với nhau, vì người chồng không thể chịu đựng được sự thiếu tôn trọng của thằng bạn. Cuối cùng, nhiều vấn đề xảy ra mà họ không lường trước được: tình bạn rạn nứt, công việc làm ăn bị ảnh hưởng. Có những trường hợp tương tự như vậy mà còn mất cả vợ.
Bạn cũng hiểu bên ngoài chúng ta mặc đồ đẹp để che đậy bên trong, còn bên trong chúng ta không có gì đẹp đẽ cả. Cái gọi là vỏ bọc bề ngoài có thể che đậy được, nhưng khi về đến nhà, chúng ta như moi hết ruột gan ra cho thiên hạ nhòm ngó. Vì nó tế nhị nên chúng ta không cần thiết phải chia sẽ cho bạn bè. Mỗi người chúng ta đều nên giữ một thứ gì đó dành riêng cho mình.
